垦令第二
无宿治,则邪官不及为私利于民,而百官之情不 相稽。百官之情不相稽,则农有余日。邪官不及为私利于民,则农不 敝。农不敝而有余日,则草必垦矣。
訾粟而税,则上壹而民平。上壹则信,信则官不 敢为邪。民平则慎,慎则难变。上信而官不敢为邪,民慎而难变,则 下不非上,中不苦官。下不非上,中不苦官,则壮民疾农不变。壮民 疾农不变,则少民学之不休。少民学之不休,则草必垦矣。
无以外权任爵与官,则民不贵学问,又不贱农。 民不贵学则愚,愚则无外交,无外交则勉农而不偷。民不贱农,则国 安不殆。国安不殆,勉农而不偷,则草必垦矣。
禄厚而税多,食口众者,败农者也;则以其食口 之数,赋而重使之,则辟淫游惰之民无所于食。无所于食则必农,农则草必垦矣。
使商无得籴,农无得粜。农无得粜,则窳惰之农 勉疾。商无得籴,则多岁不加乐;多岁不加乐,则饥岁无裕利;无裕 利则商怯,商怯则欲农。窳惰之农勉疾,商欲农,则草必垦矣。
声服无通于百县,则民行作不顾,休居不听。休 居不听,则气不淫;行作不顾,则意必壹。意壹而气不淫,则草必垦 矣。
无得取庸,则大夫家长不建缮。爱子不惰食,惰 民不窳,而庸民无所于食,是必农。大夫家长不建缮,则农事不伤。 爱子不惰食,惰民不窳,则故田不荒。农事不伤,农民益农,则草必 垦矣。
废逆旅,则奸伪躁心私交疑农之民不行。逆旅之 民无所于食,则必农,农则草必垦矣。
壹山泽,则恶农慢惰倍欲之民无所于食;无所于 食则必农,农则草必垦矣。
贵酒肉之价,重其租,令十倍其朴。然则商酤少 ,民不能喜酣奭,大臣不为荒饱。商酤少,则上不费粟;民不能喜酣 奭,则农不慢;大臣不荒饱,则国事不稽,主无过举。上不费粟,民 不慢农,则草必垦矣。