ⅵⅴ未济,(离宫三世卦。)小狐,(徐音胡。)汔,(许讫反。《说文》云:水涸也。郑云:几也。)令物,(力呈反。)各得其所,(一本得作当。)经纶,(本又作论,同音伦,又鲁门反。)屯,(张伦反。)蹇,(纪勉反。)循难,(似遵反。犹履也。)丧其,(息浪反。)已比,(上音纪,下毗志反。)以近,(附近之近。)晖,(许归反,字又作辉。)而耽,(丁南反。)於乐,(音洛。)
周易系,(徐胡诣反,本系也。又音系,续也。字从。若直作下系者,音口奚反,非。)辞,(本亦作[A175],依字应作词,说也。《说文》云:词者,意内而言外也。<受辛>,不受也。受辛者,<受辛><台辛>籀文辞字也。)上第七,(本亦作“系辞上”,王肃本皆作“系辞上传”,讫於《杂卦》,皆有传字。本亦有无上字者。)韩伯注,(本亦作“韩康伯注”。案王辅嗣止注大经,讲者相承,用韩注《系辞》以下续之。)地卑,(如字,又音婢。本又作埤,同。)其易之门,(本亦作“其易之门户”。)断矣,(丁乱反。)之分,(符问反。章末注同。)著矣,(张虑反。)见矣,(贤遍反,注同。)县象,(音玄。)雨施,(始豉反。)相摩,(本又作磨,末何反。京云:相,切也。音古代反。马云:摩,切也。郑注《礼记》云:迫也。迫音百。)相荡,(众家作荡。王肃音唐党反。马云:除也。桓云:动也。唯韩云:相推荡。)鼓之,(虞、陆、董皆云:鼓,鼓动也。)霆,(王肃、吕忱音庭。徐又徒鼎反,又音定。京云:霆者雷之馀气,挺生万物也。《说文》同。蜀才云:疑为电。)运行,(姚作“违行”。)大始,(音泰。王肃作泰。)坤作,(虞、姚作“坤化”。姚云:化当为作。)易知,(以豉反,讫章末同。郑、荀、董并音亦。)简能,(如字。姚云:能当为从。)而成位乎其中,(马、王肃作“而易成位乎其中”。)系辞,(音系,卷内皆同。)焉而明吉凶,(虞本更有“悔吝”二字。)迭,(田节反。)刚柔者昼夜之象,(虞作“昼夜者刚柔之象”。)三极,(陆云:极,至也。马云:三统也。郑、韩云:三才也。王肃云:阴阳、刚柔、仁义为三极。)能见,(贤遍反。)易之序也,(陆云:序,象也。京云:次也。虞本作象。)所乐,(音岳,会也。虞本作“所变”。)而玩,(五乱反。研,玩也。马云:贪也。郑作玩。)之,(音又,後同。)爻者,(户交反。《说文》云:交也。)小疵,(徐才斯反。马云:瑕也。)辩吉凶,(如字。京云:明也。虞、董、姚、顾、蜀才并云:别也。音彼列反。)见乎,(贤遍反。)乎介,(音界,注同。王肃、干、韩云:纤介也。)纤,(息廉反。)震无咎,(马云:震惊也。郑云:惧也。王肃、韩云:动也。周云:威也。)险易,(以豉反,注同。京云:险,恶也;易,善也。)之否,(备鄙反。)天地准,(如字。京云:准,等也。郑云:中也,平也。)弥,(如字。本又作弥。)纶,(音伦。京云:弥,遍;纶,知也。王肃云:纶,缠裹也。荀云:弥,终也;纶,迹也。)天下之道,(一本作“天地”。)俯以,(音甫。)察於,(一本作“观於”。)反终,(郑、虞作“及终”。)之说,(如字。宋衷始锐反,云:舍也。)烟,(音因。)р,(纡云反。)尽聚,(津忍反,注同。)知周,(音智,注同。)道济,(如字。郑云:道当作导。)不流,(如字。京作留。)乐天,(音洛,注同。虞作“变天”。)功赡,(涉艳反。)范围,(郑云:范,法也。马、王肃、张作“犯违”。张云:犯违,犹裁成也。,)而知,(如字。荀爽、荀柔之、明僧知音智。)以上,(时掌反。)之称,(尺证反,下章及注同。)知者,(音智,下“之知”、注“知者”、“其知”、“仁知”并同。)其分,(符问反。)鲜矣,(悉浅反,注同。师说云:尽也。郑作<是少>。马、郑、王肃云:少也。)
藏诸,(才刚反。郑作臧,云:善也。)衣,(於既反。)被,(皮寄反。)则有经营之功也,(本亦无功字。一本功作迹。)成象,(蜀才作“盛象”。)爻法,(胡孝反。马、韩如字,云:放也。蜀才作效。)形诘,(去吉反。)大虚,(音泰,下“大极”同。)尔,(况勿反。)自造,(在早反,下同。)称极,(尺征反。)为称,(尺证反。)不御,(鱼吕反,禁止也。)乎迩,(本又作迩,音尔。)也专,(如字。陆作抟,音同。)也翕,(虚级反,敛也。)也辟,(舞亦反,开也。)易简,(以豉反。)知崇,(音智,注同。)礼,(蜀才作体。)卑,(必弥反。本亦作俾,徐音婢,下同。)赜,(仕责反,下同。九家作册。京作啧,云:情也。)典礼,(京作“等礼”,姚作“典礼”。)以断,(丁乱反,下注同。)恶也,(於嫁反。荀作亚。亚,次也。又乌路反。马、郑乌洛反,并通。)言天下之至动而不可乱也,(众家本并然。郑本作“至赜”,云:赜当为动。九家亦作册。)可远,(袁万反。)之恶,(乌路反。)错之,(七各反。)议之,(郑、姚、桓玄、荀柔之作“仪之”。)则尽,(津忍反。)子和,(明卧反,注同。)靡之,(本又作縻,亡池反。徐又亡彼反。京作靡刂。)行发,(下孟反,下同。)见乎,(贤遍反。)枢,(尺朱反。王е云:户枢也。一云门臼。)机,(王е云:弩牙也。)先号,(户羔反。)兆,(道羔反。)或默,(亡北反。字或作嘿。)利断,(丁乱反。王肃丁管反。)其臭,(昌又反。)初六藉,(在夜反,下同。)用白茅,(卯交反。)无咎,(或以此为别章,今不用。)苟错,(七故反。本亦作措。)可重,(直勇反。)慎斯术也,(时震反。郑、干同。一本作“顺师明义”。郑云:术,道。)不德,(郑、陆、蜀才作置。郑云:置当为德。)下人,(遐嫁反,後同。)为阶,(姚作机。)为易者,(本又云“作易者”。)乘衅,(许觐反。)致寇至,(徐或作戎。宋衷云:戎误。)乘也者,(如字。一读绳证反。)慢藏,(才浪反。)诲,(如字。教也。虞作悔,谓悔恨。)冶容,(音也。郑、陆、虞、姚、王肃作野,言妖野容仪教诲淫也。王肃云:作野音也。)
大衍,(延善反,又注“演”同。郑云:衍,演也。干云:合也。王е、蜀才云:广也。)大极,音泰。挂一,(卦买反,别也。王肃音卦。)揲,(时设反。案:揲犹数也。《说文》云:阅持也。一音思颊反。徐音息列反。郑云:取也。)归奇,(纪宜反,注下同。)於扌力,(郎得反,下同。马云:指间也。荀柔之云:别也。)後挂,(京作卦,云:再扌力而後布卦。)之策,(初革反。字亦作荚。)当,(如字,下同。)期,(本又作期,音期,同。)而伸,(本又作信,音身。)而长,(丁丈反。)德行,(下孟反。)酬,(市由反。徐又音畴。)酢,(在洛反。京作醋。)与,(音又,助也。马云:配也。荀作侑。)圣人之道,(明僧绍作“君子之道”。)以言者,(下三句无以字,一本四句皆有。)如向,(许两反,又作响。)能与,(音预,下及注同。)参伍,(七南反。)错,(七各反。)综,(宗统反。)天地之文,(一本作“天下”。虞、陆本作“之爻”。)无筹,(直周反。)研,(蜀才作{研手}。)几也,(如字。本或作机。郑云:机当作几。几,微也。)夫易开,(王肃作,音同。)物成务,(一本无“夫易”二字。)冒天,(莫报反,注同。覆也。)以断,(丁乱反,下二章同。)蓍,(音尸。)圆而,(本又作员,音同。)方以知,(音智,注同,下“知以”、“睿知”,注“神知”皆同。)有分,(符问反。)易以,(以豉反。韩音亦,谓变易。)贡,(如字。告也。京、陆、虞作工。荀作功。)洗心,(刘悉殄反,尽也。王肃、韩悉礼反。京、荀、虞、董、张、蜀才作先。石经同。)洗濯,(直角反。)藏往,(如字。刘作“臧善也”。)能与,(音预。)不杀,(王、郑、王肃、干所戒反。师同。徐所例反。陆、韩如字。)者夫,(音符,下同。)齐戒,(侧皆反,注同。)以神明其德夫,(荀、虞、顾绝句。众皆以夫字为下句,一本无夫字。)阖户,(胡腊反。)辟户,(婢亦反。王肃甫亦反。)施生,(始豉反。)见乃,(贤遍反。)是故易有大极,(大音泰,注同。大极,无也。马云:北辰也。王肃云:此章首独言。“是故”者,总众章之意。)无称之称,(并尺证反。)县象,(音玄。)探,(吐南反。)赜,(九家作册。)索隐,(色白反。),(亡伟反。)莫善乎蓍龟,(本亦作“莫大”。)见吉,(贤遍反。)河出,(如字,又尺遂反,下同。)洛出,(王肃作雒。汉家以火德停故从各、隹。)又以尚贤也,(郑本作“有以”。)子曰书不尽,(如字,又津忍反,下同。)之,(纡粉反。徐於愤反。王肃又於问反。)之奥,(乌报反。)而上,(时掌反。)而错,(七故反,注同。本又作措。)之赜,(本亦作“之至赜”。)而裁,(音才,本又作财。)默而成,(本或作“默而成之”。)德行,(下孟反。)
◎系辞下第八
而重,(直龙反,注同。)明治,(直吏反。)系辞,(音系,卷内皆同。)而命,(孟作明。)或否,(备鄙反。)而断,(丁乱反。)则见,(贤遍反,下及注皆同。)趣时,(七树反。)贞胜,(姚本作“贞称”。)乎累,(劣伪反。)殉吉,(辞俊反,後同。)未离,(力智反。)尽会,(津忍反,下同。)贞观,(官换反,又音官。)贞夫,(音符。)确龋(苦角反。马、韩云:刚貌。《说文》云:高至。)人易,(以豉反,下注同。)ㄨ然,(大回反。马、韩云:柔貌也。孟作退。陆、董、姚作妥。)像此,(音象。)施生,(始豉反。)大宝,(孟作保。)曰人,(王肃、卞伯王、桓玄、明僧绍作仁。)禁民,(音金,又金鸩反。)包,(本又作庖,白交反。郑云:取也。孟、京作伏。)牺,(许宜反。字又作羲。郑云:鸟兽全具曰牺。孟、京作戏,云:伏,服也。戏,化也。)氏,(包牺取大,三皇之最先。)之王,(于况反。)不究,(九又反。)为罟,(音古。马、姚云:犹网也。黄本作“为网罟”,云:取兽曰网,取鱼曰罟。)以佃,(音田,本亦作田。)以渔,(音鱼。本亦作鱼。又言庶反。马云:取兽曰佃,取鱼曰渔。)斫木,(陟角反。)为耜,(音似。京云:耒下<耒丁>也。陆云:广五寸。<耒丁>,音敕丁反。)为耒,(力对反。京云:耜上句木也。《说文》云:耜,曲木垂所作。《字林》同力佳反。徐力猥反。垂,造作也。木或揉木为之耒耨,非。)耒耨之利,(奴豆反。马云:锄也。孟云:耘除草。)为市,(《世本》云:祝融为市。宋衷云:颛顼臣也。《说文》云:市,时止反。)噬,(市制反。)嗑,(胡腊反。)不解,(佳卖反。)易穷则变变则通通则久,(一本作“易穷则变,通则久”。)之,(音又,本亦作佑。)下治,(直吏反,章末同。)以别,(彼列反。一本作辩。)挎,(本又作刳,口孤反。徐又口沟反。),(以冉反,亦作剡。)楫,(本又作戢,将辄反,下同。徐音集。又子入反。《方言》云:楫谓之桡,或谓之棹。《说文》云:楫,舟棹也。)致远以利天下,(一本无此句。)诸涣,(音唤。)以利天下盖取诸随,(一本无“以利天下”一句。)重门,(直龙反。)柝,(他烙反。马云:两木相击以行夜。《说文》作橐。《字林》他各反,同。)暴客,(白报反。郑作。)断木,(丁缓反,又徒缓反。断,断绝。)为杵,(昌吕反。)掘地,(其月反,又其勿反。)为臼,(求酉反。)为弧,(音胡。《说文》云:木弓。)剡木,(以冉反。《字林》云:锐也。因冉反。)诸睽,(苦圭反,又音圭。)则争,(争斗之争,下同。)厚衣,(於既反。)丧期,(并如字。)无数,(色具反。)棺椁,(上音官,下音郭。)而治,(直吏反,下同。)书契,(苦计反。)决断,(都乱反。)象也者像也,(众本并云:像,拟也。孟、京、虞、董、姚还作象。)卦奇,(纪宜反,注同。)德行,(下孟反,下同。)画奇,(音获,下同。)憧憧,(本又作忄重,昌容反。)以贯,(古乱反。)屈也,(丘勿反,下同。)信也,(本又作伸,同音申,下同。韦昭《汉书音义》云:古伸字。)尺蠖,(纡缚反,名也。徐又乌郭反。)龙也,(本又作蛇,同。)之蛰,(直立反。)全身,(本亦作存身。)思虑,(息吏反。)而累,(劣伪反。)蒺,(音疾。)藜,(音梨。)死其,(其亦作期。)射,(食亦反,下注同。)隼,(恤允反。)高墉,(音容。)不括,(古活反,结也。)结阂,(五代反。)不惩,(直升反,)屦,(俱遇反。)校,(胡孝反,下同。)灭趾,(本亦作止。)弗去,(羌吕反。)何校,(河可反,又音河。)其治,(直吏反,下同。)知小,(音智。)<是少>不,(本亦作鲜,仙善反,少也。)折足,(之设反。)覆公,(芳六反。)饣束,(音速。马作粥。)形渥,(於角反。)不胜,(音升。)而上,(时掌反。)未离,(力智反。)先见,(贤遍反。)介于,(徐音戒,众家作介。徐云:王е古黠反。)断可,(丁乱反,注同。)复行,(扶又反,注“复行”同。)造形,(七报反。)之分,(符问反。)无祗,(韩音祁支反,注同。王е、辅嗣音支。)舍凶,(音舍。),(本又作“氤”同,音因。),(本又作氲,纡云反。)化醇,(音淳。)易其,(以豉反。)不迕,(五路反,字亦作忤。)其易之门邪,(本又作“门户邪”。)之撰,(仕勉反,下章同,数也。《广雅》云:定也。王肃士眷反。)数也,(色柱反。)爻繇,(直救反,下同。服虔云:抽也,抽出吉凶也。韦昭云:由也,吉凶所由而出也。)於稽,(古兮反,考也。)阐幽,(昌善反,明也。)辩物,(如字。徐扶勉反,别也。)断辞,(丁乱反,注同。)辞文,(如字,音问。)而中,(丁仲反,注同。)因贰,(音二。郑云:当为式。)民行,(下孟反,注同。)所蹈,(徒报反。)之柄,(兵病反。)之,(如字。郑云:治也。马作循。)之辩,(如字。王肃卜免反。)不厌,(於艳反,注同。)後易,(以豉反,注同。)长裕,(丁丈反,注同。)其施,(始豉反,下同。)巽称,(尺证反,又尺升反。)和行,(下孟反。)以远,(于万反,注同。)不滥,(力暂反。)可远,(马、王肃、韩袁万反,注皆同。师读如字。)上下,(时掌反,章末同。)趣舍,(音舍。)处昧,(音妹。)而揆,(葵癸反,度也。)其方,(马云:方,道。)能循,(似伦反。)以度,(待洛反。)以要,(一遥反,下文“要终”同。)其要,(於妙反。)易知,(以豉反。)撰德,(郑作算,云:数也。)噫,(於其反。王肃於力反,辞也。马同。)亦要,(一妙反,绝句。又一遥反,绝句至“吉凶”。)则居,(马如字,处也。师音同。郑、王肃音基。)知者,(音智。)彖辞,(吐贯反。马云:《彖》辞,卦辞也。郑云:爻辞也。周同。王肃云:《彖》举《象》之要也。师说通谓爻卦之辞也。一云即夫子《彖》辞。)则思,(息吏反。)贯之,(古乱反。)转近,(附近之近,下章“以近”同。)而上,(时掌反。)须援,(于眷反。)刚胜,(升证反。一音升。)胜其,(音升。)闲邪,(似嗟反。)其当,(如字,下“当文王”同。)纣,(直又反。)蒙难,(乃旦反。)能亨,(许庚反。)易者,(以豉反,注同。)其治,(直吏反。)德行,(下孟反,下“德行”同。)易以,(以豉反,下注“险易”同。)知阻,(庄吕反。)能说,(音悦,注同。),(亡伟反。郑云:没没也。王肃云:勉也。)役思,(息吏反。)探,(他南反。)射,(食亦反。)不厌,(於艳反。)以尽,(津忍反,下同。)爱恶,(乌路反,注同。郑乌洛反。)泯然,(亡忍反。)比爻,(毗志反。)辞枝,(音支。)诬善,(音无。)
◎说卦第九
幽赞,(本或作赞,子旦反。幽,深也。赞,明也。)蓍,(音尸。《说文》云:蒿属,生千岁,三百茎。易以为数,天子九尺,诸侯七尺,大夫五尺,士三尺。《毛诗草木疏》云:以{艹赖}萧,青色,科生。《鸿范五行传》云:蓍百年,一本生百茎。《论衡》云:七十岁生一茎,七百岁生十茎,神灵之物,故生迟也。《史记》云:生满百茎者,其下必有神龟守之,其上常有云气覆之。《淮南子》云:上有丛蓍,下有伏龟。)如向,(香两反,本又作响。)参,(七南反。又如字,音三。)天,(或作夫者,非。)而倚,(於绮反。马云:依也。王肃其绮反,云:立也。虞同。蜀才作奇,通。)数,(色具反。)参奇,(纪宜反。)观变,(一本作“观变化”。)发挥,(音辉。郑云:扬也。王е、韩云:散也。)尽性,(津忍反。)要其,(一遥反。)迭用,(田节反。)六位而成章,(本又作“六画”。)相薄,(旁各反。陆云:相附薄也。马、郑、顾云:薄入也。)相射,(食亦反。虞、陆、董、姚、王肃音亦,云:厌也。)数往,(色具反,又色主反。)而数,(色主反,下文同。)亘,(况晚反。京云:乾也。本又作恒,徐古邓反,又音香元反。)以说,(音悦,後皆同。)向明。(许亮反。)而治,(直吏反。)妙万物,(如字。王肃作眇,音妙。董云:眇,成也。)挠,(徐乃饱反,王肃乃教反,又呼劳反。),(王肃云:呼但反,火气也。徐本作又,音汉,云:热又也。《说文》同。)莫盛,(是政反。郑音成,云:裹也。)水火不相逮,(音代,一音七计反。郑、宋、陆、王肃、王е无不字。)悖,(必内反,逆也。)为豕,(京作彘。)为狗,(音苟。)一索,(色白反。下同。马云:数也。王肃云:求也。)长男,(丁丈反,下“长女”、“长子”皆同。)中男,(丁仲反,下同。)少男,(诗照反,下“少女皆同”。)为圜,(音圆。)瘠,(在亦反,下同。王е云:健之甚者为多骨也。京荀作柴,云:多筋幹。)驳,(邦角反。)为釜,(扶甫反。)为吝,(京作遴。)啬,(音色。)为柄,(彼病反。)为龙,(如字。虞、干作ζ。虞云:仓色。干云:杂色。)为,(王肃音孚。干云:花之通名,铺为花,谓之敷,本又作专,如字。虞同。姚云:专一也。郑市恋反。)苍Υ,(音郎。或作琅,通。)萑,(音丸。《广雅》云:{艹}也。{艹}音狄。)苇,(韦鬼反。芦。),(主树反。京作朱。荀同。阳在下。)的,(丁历反。《说文》作勺。)颡,(桑党反。的颡,曰颠。)反生,(麻豆之属反生,戴莩甲而出也。虞作阪,云:陵阪也。陆云:反当为反。)蕃,(音烦。)鲜,(息连反。)为臭,(昌又反。王肃作“为香臭”。)寡发,(如字。本又作宣,黑白杂为“宣发”。)为广,(如字。郑作黄。)为近,(附近之近。)三倍,(步罪反。)其究,(九又反。)矫,(纪表反。一本作挢,同。)柔,(如九反。王肃奴又反,又女九反,又如又反。马、郑、陆、王肃本作此。宋衷、王е作揉。宋云:使曲者直,直者曲为揉。京作柔。荀作桡。)弓轮,(姚作伦。)美脊,(精亦反。)为亟,(纪力反。王肃去记反。荀作极,云:中也。)为薄,(旁博反。)蹄,(徒低反。)为曳,(以制反。)眚,(生领反。王е云:病也。)甲胃,(直又反。)乾卦,(古免反。郑云:乾当为幹,阳在以能幹正也。董作幹。){敝黾},卑列反。本又作鳖,同。蟹,(户买反。)蠃,(力禾反。京作螺,姚作蠡。)蚌,(步项反。本又作奉,同。)科,(苦禾反,空也。虞作折。)槁,(苦老反。郑作。干作高。)为径,(古定反。)果,(力火反。马云:果,桃李之属;,瓜瓠之属。应劭云:木实曰果,草实曰。《说文》云:在木曰果,在地曰<瓜瓜>,张晏云:有核曰果,核曰。京本作“果堕”之字。)阍,音昏。寺,(如字。徐音侍,亦作<门寺>字。)黔,(其廉反。徐音禽。王肃其严反。郑作黯,谓虎豹之属,贪冒之类。)喙,(况废反。徐丁遘反。)为坚多节,(本无坚字。)为巫,(亡符反。)附决,(如字。徐音穴。)刚卤,(力杜反。咸土也。)为羊,(虞作羔。此六子依求索而为次第也。本亦有“以三男居前,三女後从。乾,健也”。章至此,韩无注。或有注者,非也。荀爽、九家《集解》本乾後更有四,为龙、为首、为衣、为言;巛後有八,为牝、为迷、为方、为囊、为裳、为黄、为帛、为桨;震後有三,为王、为鹄、为鼓;巽後有二,为杨、为鹳;坎後有八,为宫、为律、为可、为栋、为丛棘、为狐、为蒺藜、为桎梏;离後有一,为牝牛;艮後有三,为鼻、为虎、为狐;兑後有二,为常、为辅颊。注云:常,西方神也。不同,故记之於此。)
◎序卦第十
之[A158],(直吏反,本或作稚。)争兴,(争斗之争,下同。)所比,(毗志反,下注同。)所畜,(敕六反,本亦作蓄,下及《杂卦》同。)以否,(备鄙反,下同。)以观,(官唤反。)亨则,(许庚反。郑、许两反。徐音向,同。)实丧,(息浪反。)所错,(七各反,注同。徐七路反。)之,(纡粉反,本又作蕴。)远小人,(袁万反。)有难,(乃旦反,下同。)以解,(音蟹,下同。)决邪,(似嗟反。)而上,(时掌反。)去故,(起吕反,下同。)以和,(胡卧反,又如字。)齐,(才细反,又如字。)若长,(丁丈反。)说,(音悦,下及注同。)行过,(下孟反。)